Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε στη διαστρέβλωση των αθλητικών γεγονότων και οι κοινωνικοψυχολογικές διαστάσεις του οπαδικού κινήματος. Είναι άραγε τόση κακή η ύπαρξη οπαδών όσο προβάλλεται; Ο κόσμος δεν απομακρύνεται από τα γήπεδο, λόγω του χουλιγκανισμού, αλλά, κυρίως, λόγω της τοξικότητας και του χαμηλού επιπέδου του προϊόντος, το οποίο υποβαθμίζεται κάθε μέρα στη χώρα μας.
Ο οπαδισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, που παρατηρείται παγκοσμίως. Οι οργανωμένοι οπαδοί, όμως, δεν ασχολούνται με την αγαπημένη τους ομάδα 2 ώρες κάθε εβδομάδα. Η προσήλωση στην ομάδα, στα χρώματα, στην ιδεολογία τους είναι μια διαρκής ασχολία της καθημερινότητάς τους. Η προσέλευση στο γήπεδο είναι ένα είδος ιεροτελεστίας: ώρες πριν το ματς εισέρχονται στο πέταλο, τα κασκόλ είναι απαραίτητο εφόδιο, τα πανό παίρνουν τη θέση τους και τα συνθήματα ξεκινούν από νωρίς. Όλα αυτά δεν ακούγονται τόσο άσχημα ή τόσο βλαβερά όσο συνηθίζεται να αναπαράγεται από τα Μ.Μ.Ε αναφερόμενα στο φαινόμενο του οπαδισμού. Τα Μέσα μαζικής ενημέρωσης πολλές φορές δυσφημούν, άδικα, τον κόσμο των γηπέδων, γιατί δεν καταλαβαίνουν τη ψυχοσύνθεση του οπαδού.
Για να κατανοήσουμε τους οπαδούς και το λόγο, για τον οποίο αγαπάνε μια ομάδα, οφείλουμε, πρώτα, να σκιαγραφήσουμε τον μέσο οπαδό. Σύμφωνα με κοινωνιολόγους, υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που είναι κοινά στους οργανωμένους οπαδούς. Το προφίλ του οπαδού θέλει να είναι κυρίως άντρες, ανύπαντροι, περιθωριοποιημένοι, να εργάζονται σε δουλειές με βασικό μισθό ως επί το πλείστον και να είναι κοινωνικά δυσαρεστημένοι.
Από την άλλη μεριά, τα Μ.Μ.Ε. πυροδοτούν συχνά την οπαδική βία. Η βία στον αθλητισμό επηρεάζεται και από την κατάσταση, που επικρατεί σε μια κοινωνία. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία βρίσκεται σε οικονομική κρίση πάνω από μια δεκαετία και ο αθλητισμός είναι έρμαιο της εκάστοτε κυβέρνησης, δίνεται η δυνατότητα έκφρασης ακραίων αντιδράσεων από τους οπαδούς. Είναι χαρακτηριστικό πως η εχθρική προκατάληψη της κοινωνίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης οδηγεί σε χουλιγκανισμό. Στη χώρα μας, ταυτόχρονα, είναι οξύμωρο το γεγονός της απαγόρευσης μετακίνησης των οπαδών για να μην δημιουργούνται εντάσεις μεταξύ οπαδών διαφορετικών ομάδων, καθώς οι απαγορεύσεις αυτές συσσωρεύουν θυμό. Ο συσσωρευμένος θυμός, εν τέλει, θα εκφραστεί είτε στους δρόμους είτε σε τελικούς κυπέλλων, που υπάρχει συνάντηση οπαδών.
Σύνδρομο των Βεδουίνων
Σύμφωνα με κοινωνιολόγους, στο οπαδικό κίνημα είναι υπαρκτό το σύνδρομο των Βεδουίνων. Τι είναι αυτό;
Είναι μια θεωρία, κατά την οποία:
ο φίλος ενός φίλου μου είναι φίλος
ο φίλος ενός εχθρού μου είναι εχθρός
ο εχθρός ενός φίλου μου είναι εχθρός
ο εχθρός ενός εχθρού μου είναι εχθρός
Αυτή η θεωρία έχει βάση στο οπαδικό κίνημα, καθώς άγνωστοι άνθρωποι, διαφορετικοί μεταξύ τους βρίσκονται να αλληλεπιδρούν και να τραγουδάνε μόνο και μόνο επειδή υποστηρίζουν την ίδια ομάδα και αγαπάνε τα ίδια χρώματα. Γι’ αυτούς είναι αρκετό και αυτό συμβαίνει διότι οι οργανωμένοι είναι συχνά κοινωνικά μη αποδεκτοί από την κοινωνία και ψάχνουν την αποδοχή από ένα ευρύτερο περιβάλλον. Το σύνδρομο των Βεδουίνων, πάντως, μπορεί να προάγει και καλές σχέσεις όπως στην περίπτωση που γνωρίζει κάποιος το φίλο ενός φίλου του και όταν γνωρίζει τον εχθρό του εχθρού του.
Παρακάτω παρατίθεται μια έρευνα των Russel και Mustonen (1998), η οποία καταδεικνύει, αν είναι πράγματι ο χουλιγκανισμός υπαρκτός μέσα στα γήπεδα και κατά πόσο, όσοι είναι οργανωμένοι οπαδοί στα πέταλα, θα προέβαιναν σε ακραία επιθετικότητα. Στην έρευνα συμμετείχαν 129 Φινλανδοί άνδρες.
Από τα παραπάνω ευρήματα της έρευνας αντιλαμβάνεται κανείς πως το μεγαλύτερο μέρος των φανατικών οπαδών σε μια κερκίδα δεν θα συμμετείχε σε κάποια ακραία αντίδραση, ούτε θα επιτίθονταν σε κάποιον. Καλό είναι, λοιπόν, να μην αντιμετωπίζονται όλοι οι άνθρωποι σε ένα πέταλο ή γενικά στο γήπεδο ως χούλιγκανς. Στην Ελλάδα συμβαίνει συχνά να αντιμετωπίζονται οι οπαδοί εχθρικά από την αστυνομία, τα Μ.Μ.Ε και την κυβέρνηση. Ξεχνούν, μάλλον, ότι οι 3 αυτοί φορείς είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για τα όσα συμβαίνουν εντός και εκτός γηπέδων και πως προκαλούν με τις αποφάσεις τους τις αντιδράσεις των φιλάθλων.
Θεωρία κοινωνικού κεφαλαίου – Πόροι ταυτότητας
Η παραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου εντοπίζεται, κυρίως, στην οικογένεια. Ωστόσο, η θεωρία του κοινωνικού κεφαλαίου εξαπλώνεται και σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Από την άλλη πλευρά «οι πόροι ταυτότητας» αφορούν όλες εκείνες τις αντιλήψεις και πεποιθήσεις που επιτρέπουν τα μέλη μιας κοινότητας να νιώθουν ότι ανήκουν στην ίδια ομάδα και να δρουν προς όφελός της. Οι «πόροι ταυτότητας» δημιουργούν μία αίσθηση οικειότητας ενθαρρύνοντας την συμμετοχή, ενώ παράλληλα δημιουργούν το κατάλληλο πλαίσιο για τους ανθρώπους, προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν την εικόνα, που έχουν για τον εαυτό τους και για τους άλλους, ώστε να θελήσουν να δράσουν με νέους τρόπους. Στους «πόρους ταυτότητας», επομένως, ανήκει η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, υψηλού επιπέδου διαπροσωπική επικοινωνία και η ανάπτυξη των αρχηγικών δεξιοτήτων. Καθώς γνωρίζονται τα άτομα καλύτερα μεταξύ τους αναπτύσσουν κοινές αξίες και εμπιστοσύνη, την αίσθηση της αφοσίωσης στην ομάδα και την αίσθηση ότι όλα τα μέλη της ομάδας μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά. Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνονται μέσα στην οπαδική κερκίδα, καθώς πολλοί είναι οι άνθρωποι, οι οποίοι καταφεύγουν στο γήπεδο, διότι έχουν ανάγκη να νιώσουν ότι ανήκουν και είναι μέλη μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας. Εφόσον γίνουν αποδεκτοί από το σύνολο και αποκτήσουν οικειότητα, τότε καλλιεργούν με τους συνοπαδούς τους κοινές αξίες και κώδικες, γεγονός που οδηγεί στη δέσμευση με την ομάδα.
Η κουλτούρα του οπαδισμού κρατάει χρόνια. Ο οπαδός “τρέφεται” από την ευχαρίστηση να συνυπάρχει με άτομα, που τον καταλαβαίνουν, και να εκφράζεται συναισθηματικά μέσω την τριβής του με το άθλημα. Ο οπαδισμός εκφράζεται μέσα από την συγκρότηση ενός ισχυρού δεσμού μεταξύ ενός ατόμου και μιας αθλητικής ομάδας. Η ενασχόληση και η αφοσίωση του οπαδού με μια ομάδα αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής του. Η οργάνωση των οπαδών και η κατάληψη των πετάλων μέσα στο γήπεδο ξεκίνησε πιο εντατικά από τη δεκαετία του 1960 στη Μεγάλη Βρετανία. Η οργάνωση των φανατικών οπαδών, βάσει του βρετανικού προτύπου, διέφερε από χώρα σε χώρα στην Ευρώπη. Οι νότιες μεσογειακές χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό οργανωτικής ανάπτυξης με δημιουργία πολλών οπαδικών συνδέσμων, που συγκροτούνται με καταστατικά, αλλά και πραγματοποίηση εκδρομών, όποτε αυτό είναι δυνατό. Η παρουσία, όμως, των φιλάθλων στο γήπεδο δεν είναι ένα ασήμαντο γεγονός, ούτε κάτι που περνά αδιάφορο στους ποδοσφαιριστές.
Ο οπαδισμός σε ένα “άρρωστο” περιβάλλον΄
Η ιστορία έχει δείξει πως οι οπαδοί – ή οι φίλαθλοι, αν θέλετε – μπορούν να επηρεάσουν την έκβαση ενός αθλητικού αγώνα και να γίνουν κυριολεκτικά ο 12ος παίκτης. Η ύπαρξη πλήθους κόσμου στις κερκίδες ενός γηπέδου, εκτός από ιεροτελεστία για τον οπαδό, είναι καθοριστική για τους ποδοσφαιριστές και την ψυχολογία τους. Βλέποντας τον τελευταίο καιρό τα γήπεδα άδεια και χωρίς παλμό, αντιλαμβάνεται κάποιος πόσο σημαντικοί είναι οι φίλαθλοι και πόσο επηρεάζουν το ρυθμό ενός αγώνα. Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει για όλες τις ομάδες. Στην Ελλάδα ο κόσμος τις τελευταίες 2 δεκαετίες έχει απομακρυνθεί από το γήπεδο για διάφορους λόγους. Πρώτος και βασικότερος λόγος είναι η τοξικότητα του ελληνικού ποδοσφαίρου, το οποίου δίνει την εντύπωση πως για να κυριαρχήσει κάποιος πρέπει να είναι διοικητικά δυνατός και διαπλεκόμενος. Αυτό δεν συμβαίνει πάντα, όμως, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να “παίζεται” το παιχνίδι εξωαγωνιστικά. Η τοξικότητα, οι ίντριγκες, οι δικαστικές διαμάχες και οι “παράγκες” απώθησαν πολύ κόσμο από τα ελληνικά γήπεδα τις τελευταίες δεκαετίες. Η ελληνική διαιτησία είναι ένα κεφάλαιο από μόνη της στο εγχώριο ποδόσφαιρο, καθώς έχουν γίνει κατά καιρούς εγκληματικά “λάθη”, τα οποία έχουν προκαλέσει εκνευρισμό στις τάξεις των οπαδών. Οι 2 παραπάνω λόγοι απομάκρυνσης του κόσμου από τα ελληνικά γήπεδα, επιβεβαιώνουν αυτό που αναφέρεται και πιο πάνω για τον χουλιγκανισμό. Στη χώρα μας, ο νούμερο 1 υπαίτιος του χουλιγκανισμού και των ακραίων αντιδράσεων είναι το ίδιο το κράτος, το οποίο προκαλεί εξόφθαλμα τον κόσμο. Ο κόσμος, ίσως, να μην διαθέτει την απαραίτητη παιδεία, για να διατηρήσει την ψυχραιμία του και γι’ αυτό αντιδρά πολλές φορές ακραία. Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν αφήσει για δεκαετίες συγκεκριμένες ομάδες να ελέγχουν το ποδόσφαιρο, γεγονός που έχουν αντιληφθεί οι οπαδοί όλων των ομάδων. Στο πλαίσιο αυτό, έχει απαξιωθεί αρκετά το ποδόσφαιρο στη χώρα μας και έχει υποβαθμιστεί το προϊόν.
Τα άδεια γήπεδα
Μετά το τέλος της καραντίνας το ποδόσφαιρο μοιάζει διαφορετικό. Η κόπωση των ποδοσφαιριστών, οι τραυματισμοί, οι 5 αλλαγές και τα cooling break είναι μερικές από τις διαφοροποιήσεις που βλέπουμε τον τελευταίο καιρό. Ωστόσο, η απουσία του κόσμου από τα γήπεδα είναι σημαντική, κυρίως για τις ομάδες, οι οποίες ενθαρρύνονταν από το λαό τους.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να βρεθεί μια λύση, ώστε να επιστρέψει ο κόσμος στα γήπεδα. Αυτό, βέβαια, δεν προϋποθέτει να γίνει μια βιαστική, πρόχειρη κι όχι υγειονομικά σωστή έλευση των φιλάθλων στα γήπεδα. Οι ομάδες χρειάζονται σίγουρα τα χρήματα από τα εισιτήρια διαρκείας αλλά ο τρόπος που θα συμβεί αυτό οφείλει να μην ελλοχεύσει κινδύνους στην υγεία του κόσμου. Στην Ελλάδα υπάρχουν παραδοσιακές οπαδικές δυνάμεις και δυνατές – καυτές έδρες, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να εκφοβίσουν τους αντίπαλους ποδοσφαιριστές, αλλά και να εμψυχώσουν την ομάδα τους. Αυτό, που χαρακτηρίζει μια ομάδα ως «μεγάλη» είναι ο λαός της. Όχι οι τίτλοι, οι αμέτρητες κούπες και τα εκατομμύρια του εκάστοτε μεγαλομετόχου. Ο λαός είναι η κινητήρια δύναμη, εκείνος, που μπορεί να κάνει τους 11 παίκτες στο χορτάρι θεούς και να τους δώσει την ενέργεια να παλέψουν μέχρι το τέλος των 90 λεπτών. Πρώτα, απαγορεύτηκαν οι μετακινήσεις των οπαδών σε αντίπαλες έδρες, τώρα βιώνουμε την απαγόρευση εισόδου στα γήπεδα επ’ αόριστον λόγω του κορονοϊού. Ως πότε; Με τα χρόνια, παρατηρούμε το ποδόσφαιρο να γίνεται ολοένα και πιο αποστειρωμένο, ψυχρό και εν τέλει ξενέρωτο. Σε αυτό συνέτεινε και η αυξημένη χρήση των social media, αλλά και τα Μ.Μ.Ε., τα οποία σε κάθε ευκαιρία «κατηγορούν» και κριτικάρουν τον τρόπο έκφρασης των οπαδών, όπως τα συνθήματα και τα πανό, που έχουν πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα. Η τηλεόραση όπως και ο Τύπος κατευθύνονται από ατομικά και πολιτικά συμφέροντα. Δείχνουν αυτό που θα είναι πιο αρεστό στον κόσμο με στόχο να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του τηλεθεατή και του αναγνώστη.
Πιστεύω, λοιπόν, ότι δεν προβάλλονται όλα τα γεγονότα με το καλύτερο και πιο αληθή τρόπο, αλλά αναπαράγονται με σκοπό να παραπλανήσουν και να δημιουργήσουν αρνητικές εντυπώσεις για το οπαδικό κίνημα. Φυσικά, οι ακραίες αντιδράσεις, τα «ραντεβού» μεταξύ οπαδών και οι ενέδρες είναι πλήγμα για τον οπαδό και την αθλητική ομάδα.
Το γήπεδο είναι ένας από τα λίγα μέρη της κοινωνίας μας, το οποίο έχει συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων και δίνεται η δυνατότητα σε όλο αυτό τον κόσμο να εκφραστεί ελεύθερα, με όποιο τρόπο θέλει. Γιατί πρέπει να είναι κακό αυτό; Ο αυθορμητισμός και τα αγνά οπαδικά αισθήματα, τα οποία απέκτησε κάποιος από νεαρή ηλικία, δεν είναι κακό να προβάλλονται. Ο οπαδισμός είναι μια μορφή έκφρασης, αντίδρασης, αγάπης. Σίγουρα, πάντως, δεν είναι το «σφάλμα», που θέλουν να προβάλλουν, εκείνοι οι οποίοι δεν ένιωσαν ποτέ τον παλμό μιας κερκίδας. Όπως έχει γράψει ο Νίκος Ιωαννίδης, το δυσκολότερο πράγμα για έναν φίλαθλο ή οπαδό είναι να εξηγήσει τι σημαίνει γι’ αυτόν η ομάδα του. Είναι δύσκολο να εξηγήσεις τα συναισθήματα, που βιώνεις βλέποντας την ομάδα σου να παίζει, γιατί πολύ απλά τίποτα πηγαίο δεν μπορεί να εξηγηθεί με τη λογική. Ίσως, τελικά, οφείλουμε να κοιτάμε και την άλλη όψη του νομίσματος, πριν ξεκινήσουμε την κριτική. Οι ομάδες χρειάζονται τον κόσμο τους στα γήπεδα, διότι η οπαδική κουλτούρα «στέλνει» πολλά μηνύματα για την κοινωνική κατάσταση και το υπόβαθρο της νεολαίας στην Ελλάδα και αυτό δεν πρέπει να σβήσει στην πορεία του χρόνου.
Πηγές: sciencedirect, researchgate
